3 mei 2024
tekst: Erica Pijs; foto’s: Rosa Lommen en Leonie Langenhuijsen

In onze gemeente is er veel aandacht voor het 150ste herdenkingsjaar van het slavernijverleden. 

Toen ik aan een vriendin vertelde dat ik namens Zeistermagazine bij de opening was geweest van een expositie over het slavernijverleden van Zeist, stelde zij een best logische vraag: “was er dan slavernij in Zeist?” 

Vrolijk onthaal
Vanaf ongeveer 19.00 uur stromen de gasten binnen. We worden verwelkomd door vrolijke, jazzy klanken uit de saxofoon van Joell Wilson. De leestafels in het Cultuurcafé zijn versierd met vrolijke lopers in de kleuren van traditionele Afrikaanse en daarmee dus ook Caribische en Surinaamse stoffen. 

Op een andere tafel ligt een uitstalling van historische gereedschappen die gebruikt werden om het land te bewerken én instrumenten om muziek mee te maken. Geen toevallige combinatie, zo lijkt het, want muziek was een belangrijke uitlaatklep voor de tot slaafgemaakten, vooral na een dag hard werken. 

Etienne (61) is samen met zijn moeder gekomen. Hij vertelt me dat hij weinig weet over zijn geschiedenis. “Er werd niet veel over verteld in de geschiedenisboekjes”. Zijn moeder beaamt dat er thuis ook niet over gesproken werd. “Dat deed men gewoon niet”. Later in een andere anekdote herinnert iemand anders zich nog goed hoe zij haar zoon altijd op het hart drukte zich vooral goed te gedragen omdat hij er anders ‘als eerste zou worden uitgepikt.’ En zo belanden we al snel in een veel recenter verleden.

Opening
“Welkom allemaal! En… we zijn live op Slotstad TV!” Brenda Emmen-Hassell van MeanderOmnium en de initiatiefgroep heet iedereen welkom en zal de avond op bevlogen wijze aan elkaar praten. Allereerst is onze kersverse burgemeester Joyce Langenacker aan het woord. Zij deelt een eerdere en persoonlijke herdenkings-ervaring in haar vorige ambtelijke gemeente, Ouder-Amstel, en benadrukt het belang van het verhaal verder brengen.

“We spreken dezelfde taal, maar we horen niet hetzelfde”. 
Acteur en theaterproducent Raymi Sambo, heeft inmiddels het podium betreden. Die conclusie, zo vertelt hij, inspireerde hem om samen met theatergroep Aluin de voorstelling ‘Ik zeg toch Sorry’ te maken. Hij vertelt dat speciaal voor deze avond gekozen is voor een indringende monoloog uit de voorstelling, voorgedragen door actrice Urmie Plein, die hier eerder de Colombina prijs voor ontving. 

Gekleed in een eenvoudig historisch kostuum dat typerend is voor mensen die net bevrijd waren in die tijd, neemt Umri ons mee terug naar het moment vlak na de afschaffing van de slavernij. Bij elke langzaam en indringende uitgesproken zin kijkt ze iemand uit het publiek recht aan. “Bent u bang voor mij?... Ik heb nu geen kettingen meer om … Wees niet bang hoor… Ik doe u niks aan …” 

Alsof ze het zelf nét heeft meegemaakt, verhaalt ze op dezelfde indringende toon over een paar inhumane gebeurtenissen die destijds heel gewoon waren in het leven van een tot slaafgemaakte. De onderdrukking, de machteloosheid, het intense verdriet, is voelbaar in de zaal. 150 jaar geleden lijkt gisteren. 

Di Ki Manera, oftewel: Hoe? 
We luisteren kort naar een verzetslied van de tot slaafgemaakten: Di Ki Manera. “Dit betekent: Hoe dan?! Wat ik ook doe, het is nooit goed”, licht Brenda toe. Na de indrukwekkende monoloog van Urmie weet Brenda weer enige luchtigheid aan de avond te geven. Ze herinnert het publiek aan het positieve en gezamenlijke doel van deze bijeenkomst en de tentoonstelling en nodigt iedereen uit om plaats te nemen aan een van de daarvoor bestemde gesprekstafels.

“Hoe heb jij het gehoord?” 
Dat is de vraag die de gespreksleiders stellen aan de diverse gesprekstafels. Hoe heb jij deze monoloog gehoord? Vanuit welk perspectief en met welke kennis? 

Het gaat al snel niet alleen meer over het slavernijverleden, maar over het heden. De deelnemers delen hun uiteenlopende perspectieven en ideeën over hoe elkaar in de toekomst beter te kunnen begrijpen. 

Brenda roept ons allemaal weer bij elkaar. Ze vraagt de gespreksleiders om in één zin, “en denk erom lieve mensen, één zin¨, te vertellen wat zij uit het groepsgesprek willen delen. 

Dat blijkt niet te doen. Er zijn zoveel perspectieven. Het ligt er maar net aan wat je hebt gehoord: van bijvoorbeeld je grootouders, op school, vanuit welke hoedanigheid en kleur …

“Breng mensen bij elkaar zonder dat er druk op zit en zorg dat mensen kennis hebben van elkaars perspectieven” is één van de zinnen. 

Wat de boer niet kent … 
Vanavond gaat het niet alleen over zwart of wit, maar over iedereen die in een cultuur of omgeving opvalt. Iedereen die ontheemd is, om welke reden dan ook. 

Ter afsluiting is er nog gelegenheid voor een ontmoeting, een hapje en een drankje. Er is zelfgemaakt en lekker pittig/zoet gemberbier en er zijn Haïtiaanse en Surinaamse hapjes, zoals bojo’s. Samen eten en elkaars cultuur proeven is heel verbindend, zo blijkt maar weer eens.

“Wíj zijn het er wel over eens”, zegt Honora, die in het dagelijks leven lesgeeft op een vmbo. “Maar hoe krijg je mensen aan tafel die er niet voor open staan om het gesprek aan te gaan?” Ze vertelt mij over haar dagelijkse uitdagingen om haar leerlingen ervan te overtuigen dat zij het beste met hen voor heeft. Ook zij loopt met al haar goede bedoelingen tegen allerlei perspectieven, of liever gezegd vooroordelen, aan.  

Als je bereid bent om goed om je heen te kijken en te luisteren, dan realiseer je je dat we niet alleen in Zeist, maar mondiaal een gezamenlijk slavernijverleden en -heden hebben dat impact heeft (gehad) op volgende generaties. We kunnen de tijd niet terugdraaien. Wél is er nog zoveel te ontdekken, te leren en te begrijpen van elkaar. En dat, zo leert deze avond, is belangrijker dan (alleen maar) sorry zeggen.

Wil je graag een bijdrage leveren aan het verder brengen van de verhalen over ons gezamenlijk verleden? Zie dan onderstaande oproep van CultuurZeist. In het cultuurcafé is de komende tijd in ieder geval nog genoeg inspiratie en kennis op te doen. 

De expositie is van 24 april t/m 19 mei te zien in Zeist en zal daarna verder reizen naar de bibliotheek in Soest (21 mei tot 9 juni) en Bilthoven (11 tot 29 juni).