1 juli 2018
tekst: Jens Bosman, foto: Pixabay

Elke scholier op de middelbare school moet er op gegeven moment aan geloven: de leeslijst. Een waanzinnig aantal aan boeken van Nederlandse bodem wordt voorgeschoteld en verplicht gesteld. Ondertussen verliezen steeds meer jongeren in die periode hun interesse voor lezen, of wordt de schaarse aandacht die zij al hebben voor lezen op desastreuze wijze de grond in geslagen.

Regel nummer 1 voor pubers: verplicht ze niet al teveel. Iets met hormonen, denk ik, maar het lijkt evident dat wat hen verplicht wordt ze niet aanstaat. Dit geldt ook voor de leeslijst. Het animo voor lezen onder jongeren tussen de 12 en de 18 (grofweg de middelbare schoolperiode) is al niet al te groot. In 2006 las 65% van de jongeren thuis nog een boek, nu is dat een minderheid van 40%, volgens het Sociaal Cultureel Planbureau.

Ik durf hier niet te stellen dat er een causaal verband is tussen deze cijfers en de verplichte leeslijst (dat is overigens wel een onderzoek waard), maar het is wel degelijk beargumenteerbaar. Voor het ontwikkelen van een eigen smaak is het erg belangrijk dat kinderen en tieners keuzevrijheid hebben bij het lezen. Aanzetten tot lezen is één ding, maar met de leeslijst wordt de leerling een hoek ingedrukt. Een verplichting tot het lezen van boeken die hem of haar niet aanstaat of niet interessant voor diegene is zorgt veelvuldig voor een vernietiging van de motivatie om te lezen.

En dat is desastreus. Lezen is gezond, goed voor je ontwikkeling en kennis, maar dan moet het wel vrijwillig zijn. Ieder kind en iedere tiener houdt van goede verhalen en er zijn voor iedereen geschikte boeken, maar dat is niet voor iedereen Mulisch of Koch. Ik zou als ik leraar Nederlands zou zijn toch echt liever hebben dat mijn leerlingen massaal De Grijze Jager lezen dan dat ze één keer Max Havelaar lezen, er niets van snappen en er een negatief gevoel van lezen aan overhouden. Het is 100 keer beter dat er überhaupt gelezen wordt, dan dat het verplicht wordt gesteld en daarna niet gebeurt.

Wat er in ieder geval niét zou moeten gebeuren, is het verplicht stellen van boeken die in dezelfde categorie vallen. Want hoewel de boeken op de leeslijst van divergente onderwerpen zijn, is het allemaal non-fictioneel, van Nederlandse bodem, en best wel vaak langdradig of lastig te volgen voor jongeren. In plaats van die boeken verplicht te stellen, is het beter om jongeren de keuzevrijheid binnen kaders te geven om te lezen wat zij fijn vinden.

Een advies aan het ministerie van onderwijs, maar ook aan scholen en leraren zelf, zou voor mij zijn: verbreed het kader voor jongeren. Zet aan tot lezen, maar geef ze de keuzevrijheid om te lezen wat ze willen. Het hoeft niet uit Nederland te komen, en het hoeft geen non-fictionele literatuur te zijn, zolang er maar gelezen wordt. Geef bijvoorbeeld kleine opdrachtjes, als het geven van een korte uitleg over hun boek en waarom zij dat ene boek zo leuk vinden, en beloon zij die dat goed doen met een mooi cijfer (een extra motivatie). Op deze manier is het mogelijk om jongeren aan te zetten tot lezen zonder de leesmotivatie te vernietigen. Op het moment dat jongeren aan het lezen gaan komt die literatuur in een later stadium vanzelf wel.

De leeslijst is funest voor de motivatie van jongeren om vrijwillig te lezen, en geeft een negatief imago aan lezen. Lezen is al onderhevig aan stevige concurrentie van smartphones en social media, qua tijdsbesteding, en met de leeslijst schiet het onderwijs zichzelf in de voet. Het is zaak om ervoor te zorgen dat jongeren uit zichzelf gaan lezen wat ze leuk vinden, zodat zij kunnen groeien in hun ontwikkeling, motivatie en kennis. Het kán, dat weet ik zeker, maar dan zonder leeslijst.

Schaf de leeslijst af, opdat we weer gaan lezen!

Jens Bosman (16) is lid van de Zeister Jongerenraad