De banden tussen Napoleon en Zeist

Er zijn veel connecties tussen de gemeente Zeist en de Franse keizer Napoleon. Soldaten van Napoleon stichtten Austerlitz en bouwden er de pyramide. Terwijl Zeist altijd een dorp bleef, kreeg Austerlitz in 1806 stadsrechten toegezegd.

16 februari 2025

tekst en foto: Maarten Bos

Enige tijd geleden werd de nieuwe film Napoleon van regisseur Ridley Scott in Nederland uitgebracht. Ik ben deze productie gaan bekijken in Figi en genoot zeer. Napoleon was dus te zien in ons dorp maar dat is niet de enige connectie tussen de Franse keizer en Zeist. De invloed van Bonaparte op ons dorp is aanzienlijk geweest.

Austerlitz
De film laat zien hoe Napoleon opklimt naar de macht om uiteindelijk keizer te worden. Als keizer vocht hij in december 1805 de slag bij Austerlitz in het huidige Tsjechië uit. De slag wordt ook wel de Drie Keizersslag genoemd omdat drie keizers tegenover elkaar stonden: de Franse keizer Napoleon, de tsaar van Rusland en de keizer van Oostenrijk. Deze slag, die een belangrijke rol speelt in de film, werd gewonnen door Napoleon en wordt wel beschouwd als zijn grootste en belangrijkste overwinning ooit (hij voerde in zijn leven in totaal 61 veldslagen aan). De machtsverhoudingen in Europa werden er diepgaand door veranderd.

De Fransen hadden in 1795 Nederland bezet. Om te voorkomen dat hun vijand Engeland ooit zou kunnen oprukken via onze Bataafse Republiek legerden de Franse machthebbers in 1804 troepen in het midden van ons land, nabij Zeist. De soldaten werden aangevoerd door de Franse generaal Marmont (van de Marmontweg in Austerlitz). De militairen trainden daar en omdat het er 18.000 waren trokken ook veel handelaren en marketentsters naar die plek. Zo ontstond een klein dorp.

Dorp
Nadat Napoleon had gezegevierd bij Austerlitz bedacht zijn broer Lodewijk Napoleon (die in 1806 koning van Holland werd) dat de legerplaats, de inmiddels door de soldaten opgebouwde Pyramide en de aansluitende nederzetting voortaan Austerlitz genoemd moesten worden. Ter meerdere eer en glorie van de keizer. Aldus geschiedde en het dorp Austerlitz was geboren. Het bestaat nu dus al bijna 220 jaar.

Lodewijk Napoleon had grote plannen met Austerlitz en gaf de nederzetting stadsrechten. Maar het dorp bleef klein en werd al in 1811 door de grote Napoleon zelf bij Zeist gevoegd. En zo hebben de Napoleontische geschiedenis en -oorlogen tot op de dag van vandaag invloed op de plattegrond van Zeist. En op de straatnamen: in Austerlitz is niet alleen een Marmontweg te vinden maar ook een Wellingtonweg. De Brit Wellington versloeg Napoleon in 1815 bij het Zuid-Nederlandse Waterloo en zorgde er daarmee voor dat er een eind kwam aan de macht van Bonaparte. Lange tijd was er ook een restaurant Bonaparte in Austerlitz.

Pyramide
Austerlitz heeft zijn bekende Pyramide natuurlijk ook te danken aan de Fransen. Generaal Marmont vreesde dat zijn bij Zeist gelegerde troepen zouden lijden onder een fase van nietsdoen en vatte het plan op de soldaten een piramide te laten opbouwen. Marmont was met Napoleon in Egypte geweest, had daar de piramides gezien en was zo op het idee van het bouwen van dit bouwwerk gekomen. Marmont wilde het de Marmontberg noemen maar Lodewijk Napoleon besliste anders en het werd de Pyramide van Austerlitz. Destijds schreef men "Pyramide" (met een y) en zo wordt de naam van de constructie  nog altijd gespeld.

Napoleons broer, Lodewijk Napoleon, die in 1806 koning van Holland werd, was een geliefd vorst die veel goeds voor Nederland deed. Door zijn populariteit effende hij in feite de weg voor de Oranjes naar een koningschap in 1813. Lodewijk Napoleon nam zijn bevallige echtgenote, koningin Hortense, mee naar ons land. Deze Hortense bezocht Zeist in 1810 en deed toen onder meer Slot Zeist aan. Lodewijk Napoleon zelf was ook bij dat bezoek en heeft dus Zeist persoonlijk aanschouwd.

Wingewest
Maar in 1810 moest Lodewijk Napoleon wijken en annexeerde Napoleon Nederland eenvoudigweg. Ons land werd een departement van Frankrijk en werd voortaan voornamelijk als wingewest beschouwd. De keizer behield evenwel interesse voor Austerlitz en bezocht in 1811 tijdens een rondreis door Nederland een oefening van troepen op de heide bij het dorp. Tegelijk bezocht zijn nieuwe echtgenote, keizerin Marie Louise, Zeist. Zij kwam ook bij de Hernhutters, die overigens heel teleurgesteld waren dat de keizer zelf niet kwam. Het paar logeerde in Utrecht en had de taken simpelweg verdeeld. De Oostenrijkse Marie Louise werd trouwens de nieuwe vrouw van Napoleon omdat diens eerdere echtgenote Josephine hem geen kinderen wist te schenken.

Zeist, Austerlitz, Napoleon: er zijn vele connecties aan te wijzen. 

Foto: Afbeelding van Napoleon in de hal van Hotel Figi